د خروټی قوم
[12.Apr.2022 - 16:43]خروټي قوم تاریخ
لیک: مطیع الله مطیع خروټی
زموږ پښت پو هان او تو کم پيژ ندونکي خروټي د پښتنو د غلجي دټو لنيزې ډلې پورې اړونده قبيله ګڼي چې ډيره مشهوره او هم د شمير له مخې يوه پياوړې قبيله شمير له کيږي چې د افغا نستان په بيلا بيلو ولا يتونو لکه پکتيکا، پکتيا، غزني، ميدان او وردګو، زابل، کند هار، هيلمند،هرات، کندز،بغلان، مزار شريف، پروان،کا پيسا،کابل،لوګر اولغمان کې استو ګنه لري٠ يو شمير خروټي د سهيلي پښتو نخوا په کوئيټه، کچلاغ، لورلايي،پشين .، دوکۍ،ژوب ،هرنايي او همداراز په ديره اسماعيل خان کې استوگنه لري.
دخرو ټو اصلي ځای ځا يګی او ټا ټوبی دګو مل سيمه ده چې له اداري پلوه د پکتيکا ولايت پورې يوه اړونده ولسوالي ده٠ همداراز ددغه ولايت په سروبي، اورګون ،برمل ،زرغو ن ښار،اومنه او سر رو ضه کې هم خر وټي استو ګنه لري٠
ډپټي محمد حيات خان په خپل مشهور اثر تاريخ حيات افغاني کې چې له نن نه يې ١٤٧ کلو نه وړاندې کښلی دی د خرو ټو دسيمې په اړوند داسي ليکلي دي : " خرو ټي په هغو غرو نو کې او سيږي چې د کټواز په ختيز دسليمان د غره داړوندو سيمو نه تر بر مل پورې پر اته دي٠ د خرو ټو د سيمې يوه بر خه د ار ګون سيمه ده چې په هغې کې د پر مليانو قبيلې خلک هم استو ګنه لري٠ خرو ټي په ځينو هغو تنګو ميداني او اوارو سيمو باندې هم ولکه لري چې په مينځ کې يې دنګ دنګ غر ونه پر اته دي٠ دوی څلور کلي لري چې په دغو کليو کې سر رو ضه لو مړنی مقام لري"
د خرو ټو دقبيلې لويديز ، شمال لو يديز او جنوب لو يديز ته سليمان خيل استو ګنه لري، شمال ته يې دزرمت سيمه او ختيز ته دوزيرو دقبيلې سره پو له لري٠
خروټي د کر نې او ما لدارۍ په چارو بو خت دي ، خو ځيني يې په پوونده ډول هم ژوند کوي يعني کو چيا ني ژو ند لري٠ د خرو ټو پوونده اوس هم دشلګر او وانې په سيمه کې د کال نيمه بر خه تيروي٠ د تل په کو چيا نو کې د خرو ټو مشهور مشر ملک محمد کر يم خان را جي و چې د اعليحضرت محمد ظا هر شاه دوا کمنۍ په وخت کې يې اعزازي معاش او رتبه هم لر له٠ د بنو او ديرې په خر وټو کو چيا نو کې مشهور کسان امير خان يحيي خيل، سلطان محمد، روزي خان، مو سی خان آدي خيل او اصحابي امند خيل وو٠ يو شمير خر وټي په سو دا ګر يزو چارو هم بو خت دي چې په هندو ستان، کر اچۍ ، دوبۍ،اروپا او امر يکې کې بيلا بيل سو داګريز کا رونه سر ته رسوي٠ په کر اچۍ کې دوی يوه کميټه هم لري چې د سر رو ضې د کميټې په نا مه يا ديږي او حا جي امير ګل خر وټی يې مشري کوي٠ همداراز په کر اچۍ کې د خر و ټو دقبيلې يو بل مشر حا جي جمعه خان خر وټی دی چې په افغا نستان کې د خپلې قبيلې دبيو زله خلکو سره مالي مر ستې هم کوي٠
په ګو مله کې له پخوا نه د خر وټو دوې ډلې مشهورې وې چې يوه ډله يې پا سني يا کا بلي خر وټي بلل کيدل چې لوی مشر يې خوا جه ګی نو ميد، بله ډله ښکتني خرو ټي وو چې مشر يې محا مد نو ميدچې لوی خان يا شير خان د قطغن نا ئب الحکو مه هم له دغې دو يمې ډلې نه و٠ داسي و يل کيږي هغه وخت چې نادر شاه افشار د غلجيو پښتنوځواک مات کړ نو ډير شمير خروټي يې ايران ته فراره کړل، خو کله چې بيا شير خان د قطغن نا ئب الحکو مه شو دوی ته يې دزابل په شاه جوی، دغزني په مقر او قره باغ،د هيلمند په نادعلي او ګرمسير ولسواليو او کندزکې ځمکې او جا يدادونه ور کړل٠
هغه خرو ټي چې په کا بل کې استو ګنه لري نو ددوی يو شمير په پغمان، خاک جبار،شکردره او خورد کا بل کې استو ګنه لري٠ د لغمان ولايت خر وټي ددغه ولا يت په مر کز او د قر غيو په او لسوالۍ کې ژوند کوي ٠ همداراز د پروان ولايت خر وټي په با ګرام کې هو ايي ډګر ته څير مه استو ګنه لري.
خروټي غير تمن،علم خو ښونکي، ميلمه پال او دينداره خلک دي٠ د انګر يز انو سر ه يې په در يو تا ريخي جګړو کې ډېرې توري وهلي او هم درو سي سور ښامار په ګو نډو کو لو کې يې هم خپل تا ريخي رسا لت په ښه تو ګه سر ته رر سولی دی٠ په او سني وخت کې په ټول افغا نستان کې د خر وټو مجمو عي شمير د يو مليون تنو په شا او خواکې ښو دل شوي دي٠
د خرو ټو د قبيلې ښا خو نه او څا نګې :
خروټي د نورو پښتني قبيلو په څير په لا ند نيو ښا خو نو او څا نګو با ندې ويشل شوي دي :
زکو خيل،يا خيل، اد يخيل، امند خيل،شمو خيل، سليما نزي،الو خيل، ادو خيل،مدو خيل،سندو خيل، علي خيل،غوري خيل، علي زي، خدر خيل،باندزي، کنداخيل، يحيي خيل، کا کل زي، جمال خيل،مالي خيل،للي خيل ، خر منځي، مارزک،زوبي خيل،عباس خيل، شهباز خيل، از غر خيل،بهادر خيل، نوروز خيل،اشرف خيل، عيسی خيل،سلطا نخيل، بهرام خيل،عصمت خيل او نور ٠٠٠
دخر و ټو د قبيلي مشهور کسان :
١- دلوی احمد شاه با با په وخت کې د خر وټو د قبيلي لوی ملک او مشر ملک شمس ا لدين نو ميده چې ځيني و ختونه يې دوزيرو،ځد راڼو او پر مليا نو د قبيلو سره د مخا لفتو نو په وجه کو چنۍ لا نجې او شخړې هم را مينځ ته شوي دي٠
٢- د امير دو ست محمد خان په وخت کې د خرو ټو مشران ملک ښادي خان او سرور خان نو ميدل چې د خر وټو د قبيلي ټولې لا نجې او شخړې د همدوی له خوا حل او فصل کيدلې٠
٣- د امير عبد الر حمن خان د واکمنۍ په وخت کې ملک نظر شاه، عمر خان، کر يم خان، احمد خان،سر ور خان، خو اجه ګی، ملا ګل خان، ملک سمندراو ملک روزي خان د خر وټو د قبيلې ملکان او قو مي مشران وو چې ورو سته ملک سمندر د امير عبد الر حمن خان له خوا اعدام کړل شو٠
٤- د اعليحضرت الغازي امير اما ن الله خان په وخت کې د خرو ټو د قبيلې يو جيد عالم ملا ګل خان خر وټی وچې د امير اما ن ا لله خان د سپا ر ښتني له مخې يې دکا بل د عبدا لر حمن خان په سرای کې يوه دارا لو کا له هم لر له او مفتي هم و٠چې بيا دده تر مړ يني وروسته ده زوی عنا يت الله مفتي زاده خر وټي چې د کا بل پو هنتون د شر عيا تو په پو هنځي کې يې زده کړې کړې وي د نو موړي د دار الو کالې چا رې پر مخ بيولې چې بيا نو موړی دروس د عاملينو له خوا په شهادت ورسيد٠
همداراز د اعليحضرت امير اما ن الله خان دو اکمنۍ په وخت کې د هغو خرو ټو غا ز يا نو نو مو نه چې د خپلو اکۍ په سپيڅلې جګړه کې د انګر يزي ښکيلاکګرو او بلو سګرو په وړ اندې جنګيدلي دي دادي :
١-غازي اصحا بي خان امند خيل
٢-غازي ملک روزي خان امند خيل
٣-غازي ملک مشتاق با ندزی
٤-غازي ملک کند ا خيل
٥-غازي ملک شير محمد اديخيل
٦-غازي ملک امير خان يحيي خيل
٧-غازي ملک شير جان کا کل زی
همدا راز په معا صره دوره کې د خر وټو د قبيلې د نا متو کسانو،قو مي مشر انو او علمي او فر هنګي شخصيتو نو او ديني عا لما نو نو مو نه چې ځينويې له دې فا ني نړۍ نه ستر ګي پټي کړي او ځيني يې لا ژوندي دي په لاندې ډول دي :
١-د غازي ملک روزي خان لمسی او دحا جي دراني خان زوی حاجي صفر محمد خادم، لوی خان او مخور ملي شخصيت٠
٢-د ملک نور محمد خان زامن ملک جلا لزی او ملک جما لزی.
٣- د ملا محمد انور زوی ملا عبد الحی مطمئن
٤- د قر يشي جان خان زوی حا جي وکيل محمد معصو م خان د قوم مشر او ټو لنيز شخصيت
٥- دزابل په و لا يت کې د حا جي مراد خان زوی حا جي عبد الر شيد مشهور په سيد جلال چې سيا سي او علمي شخصيت دی٠
٦-د قره باغ په ولسوالۍ کې حا جي احمد خان
٧- د پکتيکا په اورګون کې ملک اغا محمد ما رزک
٨-د کند هار دولايت ملي سو داګرد حا جي عمر خان زوی حا جي محمد ايوب خان
٩- د پکتيکا ولا يت ديني عالم او ملي شخصيت د حا جي محمد اعظم خا ن زوی مو لوی عبد الر حيم
١٠- پخوانی صد راعظم اود افغا نستان د اسلامي ګو ند مشرانجنير ګلبد ين حکمتيار
١١-د هرات په ولايت کې ځوان مخور او ملي شخصيت نصير احمد خان با نزی
١٢- په کر اچۍ کې قو مي او ملي شخصيت نصر الله خان خر وټی
١٣-په کر اچۍ کې قو مي مشر حا جي امير ګل خر وټی
١٤-په کر اچۍ کې قو مي مشر حا جي جمعه خان خر وټی
١٥-د شهزاد خان امند خيل زوی قاري عطاالله
١٦- دمو لوي محمد رفيق خان زوی مو لوي محمد نور
١٧- د مو لوي محمد نور زوی فيض الله نوري
١٨- د ملا عبدالر حمن زوی ملا ګل باران
١٩-علمي او ټو لنيز شخصيت عبد الر حمن حميدي
٢٠- د افغا نستان د خلک ديمو کر اتيګ ګو ندعمو منشي او جمهور رئيس حفيظ الله امين چې درو سا نو له خوا ووژل شو
٢١-د مور لخود اتحاد اسلا مي مشر عبد الرب رسول سياف محترمي مور خروتي ده .
٢٢-مولوي ار سلا رحماني رو حا ني شخصيت
٢٣-شير خان خرو ټی چې په لوی خان سر ه هم شهرت لري او داعليحضرت محمد ظا هر شاه د واکمنۍ په دوره کې دقطغن نا ئب الحکو مه و چې دشېر خان بندر د همده په نا مه دی٠
٢٤-غلام سر ورنا شر چې په کندز کې دخرو ټو مشر او دسپين زر دفا بر يکې رئيس و٠
٢٥-د الحا ج غلام جيلاني نا شر زوی حا جي احمد جان
٢٦-د الحاج مفتي ملا ګل خان خر وټي زوی حيا ت الله مفتي زاده خر وټی
٢٧د پکتيکا د ولايت نه سنا تور شهنواز خان
٢٨-د غز ني ولا يت نه د پا رلمان و کيل خالد فا روقي
٢٩-د خر وټي دقوم د سراسري شورا بنسټ ا يښودو نکی او مؤ سس انجنير مطيع الله مطيع چې ليکوال هم دی٠
٣٠-د وانه د انګور هډې نه د حا جي محمد کر يم زوی حا جي درګی
٣١- د لغمان ولا يت نه قو مي مخور ملک سيد ملا خروټی
٣٢-انجنير نجيب الله راعي
٣٣- څا ر نپوه محب الله خروټی
٣٤-پو هيالۍ نور ضيا د رابعه خر وټۍ د بنياد مشره
٣٥-د افغا نستان د نړ يوالو څيړ نو او ستر ا تيژۍ د مر کز رئيس صد يق ا لله سا هل
٣٦-د پکتيکا د سر رو ضې نه اکبر جان
٣٧-ر ئيس محمد صد يق خان خروټی خورد کا بلی
٣٨-د پروان د ولا يت نه الحاج غلام نبي خر وټی
٣٩- د لغمان د ولا يت نه د کتور احمد الدين خروټی
٤٠-د پکتيکا د ولا يت نه د سيد جان خان زوی الحاج محمدايوب خان خروټی
٤١- پکتيکا د ولا يت نه د ملک اغا محمد زوی حا جي خا ګی
۴۲- حاجی نیاز محمد امیری دی لوګر ولایت پخوانی والی
۴۳- عبدالقدیر خروټی دی پارلیمان وکیل
۴۴- صاحب خان خروټی دی پارلیمان وکیل
۴۵- حسن خان سناتور
٤۷-د پکتيکا د ولا يت نه دحا جي محمد غني خر وټی زوی ملا سپين
٤۸-د کندز ولايت نه سيد محمود ها شمي
٤۹-د کندز ولا يت نه د حا جي جمعه خان زوی رئيس محمد ګل
۵۰-دکتور نسيم خر وټی
۵۱- مو لوي عبد الر حمن
۵۲-نا جيه سا حل خر وټي
۵۳- انګيزه خر وټي
۵۴-جنرال جسيم خان
٥۵- پخوانی عد ليه وزير معراج الد ين خان خر وټی
٥۶-الا هه خر وټي
٥۷- مدير سيد رحمن
٥۸- حا جي حارث خان
٥۹- دافغانستان وتلى سندرغاړى ښاغلى فرهاد دریا
Matiullah Mati Kharotai